Laaggeletterdheid: hardnekkig en duur probleem

Renske Cramer Creatief artikel laaggeletterdheid foto van een man die tot de laaggeletterden behoort

Aan bestrijding wordt nog weinig gedaan, maar het aantal laaggeletterden groeit

 
Portret van Renske CramerKunt u het zich voorstellen? Dat u moeite hebt met het begrijpen van patiëntenfolders, het invullen van eenvoudige formulieren, het voorlezen aan uw (klein)kinderen en het gebruik van een pinautomaat? Voor miljoenen (!) Nederlanders is dat de dagelijkse realiteit. Ze zijn laaggeletterd en moeten daarom allerlei strategieën bedenken om zich maatschappelijk staande te houden. Dat valt vaak niet mee. En helaas is laaggeletterdheid niet snel op te lossen, noch voor individuen, noch voor de groep. Temeer daar het aantal laaggeletterden voorlopig alleen maar toeneemt.

 

Laaggeletterden hebben moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. En dus met het begrijpen en toepassen van informatie die essentieel is voor het functioneren in de maatschappij.  Dat betekent nogal wat in een samenleving als de onze, die in een snel tempo ingewikkelder wordt. Een samenleving bovendien die steeds meer uit gaat van de zelfredzaamheid van de burger. Een burger die geacht wordt met een computer en/of een smartphone uit de voeten te kunnen.

Laaggeletterden belanden aan de zijlijn

Mensen met een taal- en/of rekenachterstand belanden dus maar al te vaak aan de zijlijn. Een baan vinden is lastig en ze komen niet zelden terecht in een sociaal isolement. ‘Ze hebben drie keer zo vaak een uitkering. Ze gaan zes jaar eerder dood en leven gemiddeld negentien jaar minder in goede gezondheid’, schreven de onderzoekers Pieter Hilhorst en Albert Jan Kruiter vorige maand in De Volkskrant. Maar liefst zo’n 43% is werkeloos, aldus de Stichting Lezen & Schrijven (Den Haag). Deze organisatie zet zich in voor de laaggeletterden in ons land.

Renske Cramer Creatief artikel laaggeletterdheid foto 3 van een jong stel laaggeletterden

Laaggeletterdheid komt voor bij jong en oud

Bijna 15% bevolking is laaggeletterd

Deze groep is overigens een stuk groter dan je anno 2017 zou verwachten. Volgens de Algemene Rekenkamer telt ons land ongeveer 2,5 miljoen mensen die laaggeletterd zijn, ofwel bijna 15% van de bevolking. Dat is nogal wat in een land dat toch een breed spectrum van scholingsmogelijkheden biedt. En het probleem doet zich voor onder ouderen en jongeren, vrouwen en mannen en mensen met én zonder migratiegeschiedenis. Ze wonen zowel in als buiten de steden.

Kosten laaggeletterdheid: € 1 miljard

Deze groep kost onze samenleving bijna een miljard euro per jaar, becijferde PricewaterhouseCoopers (PwC) onlangs. Het gaat daarbij om economische en sociale kosten. Die belanden op het bordje van de laaggeletterden zelf, van werkgevers, van zorgverzekeraars en van de overheid. Meer dan de helft van de kosten hebben te maken met productiviteitsverlies.

Overheid loopt belasting mis

Want laaggeletterden zijn vaker werkloos en hebben daardoor minder inkomsten. En als ze werken, verdienen ze minder wegens hun lagere productiviteit. Daardoor krijgt de overheid jaarlijks 239 miljoen euro minder belasting in het laatje. In het blauwe kader bovenaan de rechter kolom zijn de maatschappelijke kosten voor laaggeletterdheid nader uitgesplitst. Maar de totale kosten zijn veel hoger.

Laaggeletterdheid ook commercieel probleem

Denk maar aan de gederfde omzet van het bedrijfsleven. Laaggeletterden kunnen vaak niet veel met het taalgebruik in commerciële mailings, brochures en andere uitingen. Die consumenten gaan dus ook niet snel over tot aankoop van de daarin aangeprezen goederen en diensten. Bedrijven en andere organisaties lopen daardoor veel omzet mis. We hebben het immers over 2,5 miljoen potentiële klanten, 15% van de bevolking! En die groep zal eerder groeien dan afnemen, ondanks de (nog relatief geringe) inspanningen om het tij te keren.

Laaggeletterdheid neemt toe

De Stichting Lezen & Schrijven wil niet voor niets meer aandacht voor de taalvaardigheid van jongeren. Mede door de oprukkende beeldcultuur hebben die steeds meer moeite met lezen. En vergeet de migranten niet. Hun aantal zal de komende jaren waarschijnlijk nog flink toenemen. Een deel van hen is van huis uit analfabeet of laaggeletterd. Zij. maar ook de beter opgeleide migranten slagen er niet altijd in onze taal voldoende onder de knie te krijgen. Simpelweg doordat die zo anders is dan hun moedertaal. Ze blijven hangen op het niveau van laaggeletterden.

Taaldilemma voor marketeers

Laaggeletterdheid vormt ook een dilemma voor marketeers. Je kunt het taalniveau van je commerciële uitingen wel omlaag brengen om laaggeletterden te bereiken. Maar dan zou het geletterde deel van de natie wel eens kunnen afhaken doordat die mensen zich onderschat voelen. Bovendien: goed schrijven voor laaggeletterden is niet zo makkelijk als je zou denken. Tekstschrijvers zijn vaak goed opgeleid. Ze produceren dan ook makkelijker teksten voor hoger opgeleiden dan voor mensen met een heel laag taalniveau.

Nieuw: laaggeletterdenmarketing!

Qua taalniveau de gulden middenweg kiezen dan maar? Maar waar ligt die gulden middenweg voor jouw specifieke product-/marktcombinatie? En welke communicatiekanalen zet je in? Vragen die zich niet makkelijk laten beantwoorden. Zoals ik in 2013 al op mijn toenmalige zakelijke blog schreef: laaggeletterdenmarketing zou nog wel eens een uitdagende, nieuwe discipline in het marketingvak kunnen worden…

Wat kost laaggeletterdheid ons?

  • lagere productiviteit werkende laaggeletterden: € 330 miljoen
  • hogere kosten gezondheidszorg: € 264 miljoen
  • gemiste belastinginkomsten overheid: € 239 miljoen
  • groter beroep op sociale zekerheid: € 104 miljoen
  • lagere inkomsten werkloze laaggeletterden: € 34 miljoen
  • meer criminaliteit door laaggeletterden: € 0,8 miljoen

Totaal: € 971,8 miljoen

Bron: schatting jaarlijkse maatschappelijke kosten laaggeletterdheid in Nederland (2017), PricewaterhouseCoopers (PwC).

Laaggeletterdheid: hoe lossen we het op?

De overheid heeft € 75 miljoen uitgetrokken om laaggeletterdheid de wereld uit te helpen. Maar bij 2,5 miljoen mensen komt dat neer op maar 30 euro per persoon… Verder doet de Stichting Lezen & Schrijven wat ze kan en zijn er wat lokale initiatieven. Maar er moet natuurlijk veel meer gebeuren, onder andere op het gebied van (bij)scholing. Het vervelende is, dat laaggeletterden niet makkelijk zijn te vinden. Ze komen niet graag voor hun problemen uit en proberen zich staande te houden met hulp van mensen uit hun directe omgeving.

Laaggeletterdheid eerder herkennen

Volgens de Stichting Lezen & Schrijven bereiken ‘we’ in Nederland minder dan 5% van alle laaggeletterden. Als instanties als UWV en de schuldhulpverlening  laaggeletterdheid eerder zouden herkennen, kunnen er meer mensen worden geholpen met bijvoorbeeld een cursus. ‘Met deze aanpak vindt 19% van de cursisten binnen een half jaar een baan of maakt een carrièrestap’, aldus de Stichting. ‘Om dit allemaal voor elkaar te krijgen, moeten we flink meer investeren.’

Renske Cramer Creatief artikel laaggeletterdheid foto 2 tijdens een cursus voor laaggeletterden wordt op het bord geschreven

Cursussen voor laaggeletterden zijn nuttig, maar vormen maar een deel van de oplossing

Politieke wil voor oplossing is er wel

Puntje van aandacht voor de lopende kabinetsformatie dus! De politieke wil is er wel. Bijna alle grote partijen vinden dat er meer aandacht moet komen voor laaggeletterdheid. Ze denken daarbij vooral aan (vervolg)onderwijs voor deze groep. Dus met wat geluk komt er straks meer geld voor scholingsinitiatieven. Maar er is meer.

Houd het nou toch eenvoudig!

Zo moeten overheden en andere instanties veel meer aandacht besteden aan de begrijpelijkheid van hun schriftelijke uitingen, stellen Hilhorst en Kruiter. Want laaggeletterden hebben nu eenmaal vaak problemen en krijgen alleen daarom al veel meer ‘officiële post’ dan andere Nederlanders.  Post waarmee ze zich soms echt geen raad weten.

Tips voor verbetering

De onderzoekers doen een paar suggesties ter verbetering, waaraan ik nog enkele tipjes heb toegevoegd:

  • allereerst natuurlijk zo eenvoudig mogelijk schrijven. (Bijvoorbeeld: korte zinnen gebruiken, liefst zonder bijzinnen en lijdende vormen. Hanteer een logische opbouw. En vermijd moeilijke woorden en jargon.)
  • zet boven een brief in duidelijke taal wat de strekking of het besluit is (en wat de ontvanger nu kan of moet doen)
  • laat burgers onduidelijke brieven terugsturen met een streep door moeilijke passages. Stuur een duidelijker versie en/of bel hen even om een en ander uit te leggen
  • bied hen de mogelijkheid om een contactpersoon van vlees en bloed te benaderen, die het desnoods live uitlegt
  • plaats boven webpagina’s een symbool (bijvoorbeeld een cirkel met ‘ABC’ erin). Wie erop klikt, krijgt een eenvoudiger uitleg
  • leg uitingen als mailings en brochures voor aan een testpanel van laaggeletterden
  • vertrouwenspersonen die zulke mensen helpen, zouden via een machtiging dezelfde post van De Instanties moeten kunnen ontvangen als ‘hun’ laaggeletterden. Dat stuit nu op privacybezwaren

Stuk voor stuk behartenswaardige suggesties. Wie de schoen past, trekke hem aan!

 
Renske
 

 


Meer lezen over laaggeletterdheid?

  • Algemene informatie op en via de site van de Stichting Lezen & Schrijven
  • Het artikel van Hilhorst en Kruiter in De Volkskrant van 16 maart 2017